Cũng như ở hầu hết các quốc gia, đại dịch COVID đã gây gián đoạn rộng rãi cho các sáng kiến hiến máu ở Việt Nam. Trong phần thứ hai của loạt bài hỏi đáp gồm hai phần này, Bác sĩ Trần Ngọc Quế, Giám đốc Trung tâm Máu Quốc gia thuộc Viện Huyết học và Truyền máu Trung ương (NIHBT) tại Hà Nội, thảo luận về cách NIHBT đã giúp điều phối nguồn cung cấp máu trong những thời điểm khó khăn này. 

Đại dịch COVID đã tác động như thế nào đến hoạt động hiến máu tại Việt Nam? 

Đại dịch đã ảnh hưởng lớn đến Việt Nam, đặc biệt là trong giai đoạn đầu của dịch. Khi đó, nếu chỉ phát hiện một trường hợp, cả nước sẽ áp dụng biện pháp giãn cách xã hội, chúng tôi bị hạn chế đi lại và tổ chức sự kiện, ảnh hưởng đến hoạt động hiến máu. 

Trên thực tế, ngay sau khi đại dịch bùng phát, hầu như tất cả các lịch trình hiến máu của chúng tôi đều bị hoãn lại. Tuy nhiên, các biện pháp đã nhanh chóng được thực hiện để mọi người hiểu rằng hiến máu là hoạt động cần thiết để cứu và điều trị bệnh nhân. 

Truyền thông và truyền hình đóng một vai trò quan trọng trong việc tăng tương tác. Chúng tôi chỉ cần xuất hiện vài giây trên VTV1 là các địa điểm hiến máu sẽ đông nghẹt người. Truyền hình vẫn có sức ảnh hưởng không nhỏ đến người Việt Nam. 

Trung tâm máu đã làm việc như thế nào để giữ an toàn cho người hiến máu? 

Chúng tôi đã từng tập trung rất nhiều người tại một địa điểm cho các sự kiện hiến máu, nhưng trong thời gian đại dịch, chúng tôi đã chia những người hiến máu thành các nhóm nhỏ và kéo dài thời gian của quá trình hiến máu. Chúng tôi cũng ít tập trung hơn vào các điểm hiến máu di động và tập trung nhiều vào địa điểm hiến máu cố định hơn. 

Chúng tôi đã triển khai quy trình an toàn rõ ràng tại các địa điểm hiến máu. Ví dụ, người hiến máu đăng ký trực tuyến để hạn chế tiếp xúc với giấy chứng nhận và giấy đăng ký được in. Khi đến nơi, chúng tôi kiểm tra nhiệt độ của những người hiến máu, thực hiện khai báo y tế phù hợp và tuân theo tất cả các tiêu chuẩn. 

Các biện pháp phòng chống dịch cũng được áp dụng cho tất cả nhân viên của trung tâm. Khi đã có vắc xin thì bắt buộc phải tiêm ngay. Xét nghiệm PCR được thực hiện cho nhân viên hai lần một tuần và sử dụng các thiết bị bảo hộ. 

Trong năm 2020 và 2021, các biện pháp phòng ngừa này đảm bảo rằng hầu như không có trường hợp nhiễm COVID giữa những người hiến máu hoặc giữa những người hiến máu và nhân viên – đó là một thành công lớn. 

Tác động của các yêu cầu xa rời xã hội đối với hoạt động hiến máu là gì? 

Trong giai đoạn khó khăn nhất khi giãn cách xã hội ở hai miền Nam – Bắc, chúng tôi đã tính đến việc lùi lịch hiến máu vì người dân không được ra đường, nhưng chúng tôi đã nỗ lực để cho thấy hiến máu là hoạt động cấp thiết. Chúng tôi đã giúp người hiến máu đi qua các trạm kiểm soát để tham gia hiến máu và chúng tôi kêu gọi các tỉnh, thành phố có kiểm soát dịch tốt tăng cường các hoạt động. 

Khi thấy tình trạng thiếu máu trong giai đoạn giãn cách xã hội ở miền Nam, và đặc biệt là ở Tp. Hồ Chí Minh do hạn chế đi lại, chúng tôi đã kêu gọi người dân ở các khu vực bình thường ở miền Bắc hiến máu ủng hộ miền Nam. Chúng tôi đã xây dựng và phát triển một ứng dụng để người hiến máu có thể theo dõi các đơn vị máu của mình. Nhiều người rất vui với kết quả thông qua những thông điệp được gửi cho họ, họ thấy được ý nghĩa đầy đủ của việc hiến máu. 

Tất cả các hoạt động này đã làm tăng đáng kể số lượng người hiến máu. Thông thường, chúng tôi chỉ thu được khoảng 1.200 đơn vị máu mỗi ngày, nhưng trong đợt đại dịch, có khoảng thời gian mười ngày liên tục, 20.000 người hiến máu đã đến các địa điểm lấy máu của chúng tôi. Có ngày chúng tôi nhận được tới 2.000 đơn vị máu, nhiều hơn bình thường. 

Năm 2021, trong thời kỳ cao điểm của đại dịch, chúng ta vẫn tiếp nhận được 347.130 đơn vị máu, đạt gần 98% so với kế hoạch ban đầu. Chúng tôi không chỉ phục vụ 26 tỉnh, thành phía Bắc mà còn cung cấp 20.000 đơn vị máu cho Tp. Hồ Chí Minh, Cần Thơ, Kiên Giang cũng như một số tỉnh miền Trung đang thiếu máu.

Mặc dù đại dịch gây ra thiệt hại lớn nhưng không có tình trạng thiếu máu trầm trọng tại các bệnh viện, NIHBT đóng vai trò điều tiết hoạt động truyền máu trên cả nước.

Điều gì khác thay đổi trong quá trình hiến máu do hậu quả của đại dịch COVID? 

Một thay đổi là chúng tôi cần xác định thời gian những người tiêm vắc-xin được phép hiến máu mất bao lâu. Thông thường, họ có thể hiến máu một tuần sau khi tiêm chủng, giả sử họ không có bất kỳ triệu chứng bất thường nào. Chúng tôi cũng cần biết những người đã khỏi bệnh COVID có thể hiến máu sau khoảng thời gian bao lâu. 

Một cân nhắc khác là liệu một người hiến máu có phát hiện dương tính với COVID sau khi hiến tặng hay không. Trước đây, chúng ta rất sợ túi máu của người bị nhiễm COVID bị bỏ đi rất nhiều. Người ta biết rằng SARS-CoV-2 không lây qua đường máu nên ngay cả khi người cho là dương tính thì đơn vị máu đó vẫn có thể được sử dụng cho bệnh nhân như bình thường. 

Một số bài học quan trọng sẽ giúp các ngân hàng máu chuẩn bị cho các đại dịch trong tương lai là gì? 

Tôi nghĩ rằng có một số bài học. Thứ nhất, khi thiếu máu, cả hệ thống chính trị vào cuộc và cần giám sát việc cung cấp máu, làm rõ mức độ ảnh hưởng để khuyến khích mọi người cùng tham gia hiến máu. 

Thứ hai, điều quan trọng là phải thực hiện các biện pháp phòng chống lây nhiễm vì một trường hợp nhiễm trùng chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến tất cả các hoạt động hiến máu. Ngay cả trong thời kỳ xã hội xa cách, không có trường hợp nhiễm COVID nào xảy ra trong quá trình hiến máu. 

Thứ ba, chúng ta phải xây dựng chiến lược quản lý người hiến máu lâu dài. Chẳng hạn, trước đây chúng ta thường tổ chức các hoạt động hiến máu lớn thì hiện nay tổ chức hiến máu ở những địa điểm gần người dân hơn. 

Cuối cùng, hành động cao đẹp của những người hiến máu trong đại dịch nên được lan tỏa để họ thấy rằng việc hiến máu của họ đã thực sự góp phần giải quyết và giúp cải thiện tình hình. 

Đây là phần thứ hai của cuộc hỏi đáp gồm hai phần với Bác sĩ Trần Ngọc Quế, Giám đốc Trung tâm Máu Quốc gia, Viện Huyết học và Truyền máu Trung ương (NIHBT) tại Hà Nội, Việt Nam. Phần đầu tiên tìm hiểu lịch sử của NIHBT và quản lý cung cấp máu ở Việt Nam, vui lòn xem tại đây.